Na piątek, 3 marca 2023 r. na godz.17.00 w Muzeum Saturn w Czeladzi (ul. Dehnelów 10) zaplanowano rozpoczęcie wystawy "Arianie w Czeladzi i w Zagłębiu. Co łączy najstarszy budynek w Czeladzi z prezydentami Stanów Zjednoczonych?". Podczas wernisażu odbędzie się wykład Dariusza Ciepieli.
- Bracia Polscy, zwani powszechnie Arianami, to był radykalny odłam reformacji, który rozwinął się w Rzeczpospolitej w XVI i XVII wieku. To jedyny istotny nurt reformacji, na rozwój którego wpływ mieli Polacy - mówi Dariusz Ciepiela, kolekcjoner i autor wystawy.
Czeladź jako miejsce wystawy dot. Braci Polskich nie jest przypadkowe. Arianie w tym mieście żyli w XVII wieku, o czym świadczy wpis w czeladzkiej kronice parafialnej. Dowiadujemy się z niego, że w 1638 r. z Czeladzi uciekło dwoje heretyków (Arian) Marian Kosmala i Anna Hadalówna.
Najstarszy istniejący budynek w mieście przez część historyków jest datowany na 1567 r., i miał to być dom modlitwy Arian. Pojawia się on w wielu informacjach i przewodnikach dot. Braci Polskich. Bracia Polscy byli także w sąsiednim Będzinie, gdzie w 1560 r. przejęli na kilka lat katolicki kościół.
Grafiki, książki i publikacje związane z Braćmi Polskimi
Na wystawie w Czeladzi zobaczymy kilkanaście grafik przedstawiających przywódców Braci Polskich lub postaci im bliskich. M.in. wystawiany będzie portret Fausta Socyna (ur. 5 grudnia 1539 w Sienie (Włochy), zm. 3 marca 1604 w Lusławicach, niedaleko Tarnowa), włoskiego teologa i przywódcy Braci Polskich.
Będzie można zobaczyć też portret Krzysztofa Arciszewskiego (ur. 9 grudnia 1592 w Rogalinie w woj. wielkopolskim, zm. 7 kwietnia 1656 w Buszkowy w woj. pomorskim). Pochodził on ze znanej ariańskiej rodziny, ale w wieku dorosłym przeszedł na kalwinizm, był generałem artylerii wojsk holenderskich, przez pewien czas pełnił nawet funkcję wodza naczelnego sił holenderskich w Brazylii. Później był dowódcą artylerii koronnej Rzeczypospolitej.
Na wystawie znajdzie się także blisko 100 książek i publikacji związanych z Braćmi Polskimi. Ozdobą wystawy będzie jeden z tomów Biblioteki Braci Polskich (Bibliotheca Fratrum Polonorum). To kilka tomów wydanych w Amsterdamie w latach 1665–1669, gdzie znajdują się najważniejsze prace Braci Polskich, wcześniej wydanych w Polsce. W 1674 r. Biblioteka Braci Polskich trafiła na Indeks ksiąg zakazanych. W Czeladzi zobaczymy tom z pracami Jonasza Szlichtynga.
- Na wystawie zobaczymy jedną z największych w Polsce kolekcji dotyczących Braci Polskich. To przeważająca większość wszystkich publikacji im poświęconych, jakie ukazały się w Polsce i na ziemiach polskich od XIX wieku - zapewnia Dariusz Ciepiela.
Kim byli Bracia Polscy?
Bracia Polscy powstali jako odłam kościoła kalwińskiego (obecnie ewangelicko-reformowany) w Rzeczpospolitej w drugiej połowie XVI wieku. Wówczas we wspólnocie kalwińskiej w Polsce rozgorzała dyskusja na temat Trójcy Świętej - pojawiła się mniejszość zbioru, która Trójcę Świętą zaczęła kwestionować uzasadniając, że nic o tym nie ma w Piśmie Świętym. To doprowadziło do rozłamu - grupa mniejszościowa, rozłamowa, to byli właśnie Arianie.
- Oni sami tej nazwy nie używali, było to obraźliwe określenie, nawiązujące do żyjącego na przełomie III i IV wieku teologa Ariusza. Inna, dość pogardliwa nazwa, to nurkowie - która wzięła się z tego, że Arianie nie chrzcili dzieci, tylko dorosłych. Sami siebie nazywali m.in. Braćmi Polskimi lub Chrystianami - tłumaczy Dariusz Ciepiela
Początkowo była to grupa bardzo rozdyskutowana, gdzie nie było jednolitych zasad wiary wyznawanych przez wszystkich członków.
W roku 1578 w Polsce pojawił się Włoch Faust Socyn, który miał religijne poglądy zbliżone do Braci Polskich i zaczął z nimi współpracować. Z czasem został ich przywódcą, stąd też zaczęto ich nazywać socynianami. W Polsce Socyn został do swojej śmierci w 1604 r.
Wygranie Arian z Polski
Po sprzyjających latach dla polskiej reformacji w drugiej połowie XVI wieku, wiek XVII był dla nich już dużo gorszy, triumfy zaczęła odnosić kontrreformacja. Wielu polskich protestantów zaczęło przyjaźnie spoglądać na dwory zagranicznych królów, co przyniosło zgubne skutki podczas Potopu Szwedzkiego. Spora część polskich protestantów poparła króla szwedzkiego Karola X Gustawa, który najechał na Rzeczpospolitą. Mieli oni nadzieję, że szwedzki monarcha przywróci wcześniejszy poziom tolerancji religijnej. W poparciu Szwedów protestanci nie byli osamotnieni, szwedzkiego króla popierała początkowo także spora część szlachty katolickiej, łącznie z Janem Sobieskim, późniejszym królem.
Po wygnaniu Szwedów zaczęło się szukanie winnych klęski potopu - kozłem ofiarnym zostali Bracia Polscy. Sejm w 1658 r. dał Braciom Polskim wybór: w ciągu trzech lat mają przejść na katolicyzm, a jak tego nie zrobią, to mają wyjechać z kraju. Bracia Polscy podzielili się wówczas na kilka grup: część rzeczywiście wyjechała, np. do Siedmiogrodu, Holandii i na Śląsk, część przeszła na katolicyzm, ale byli też tacy, którzy formalnie przeszli na katolicyzm, ale w duchu pozostali Braćmi Polskimi.
Jeszcze przed wygnaniem Bracia Polscy utrzymywali kontakty z dysydentami religijnymi w innych krajach Europy, po wygnaniu te kontakty były nawet większe.
Ich poglądy religijne zdobywały zwolenników w Europie, a także w koloniach. Poglądy religijne i społeczne tej grupy ewoluowały i z czasem wyznawców tej religii nie nazywano już Braćmi Polskimi czy socynianami lecz unitarianami.
I jako unitarianie określało się kilku prezydentów Stanów Zjednoczonych, byli to
- John Adams (1735 - 1826, drugi prezydent USA),
- John Quincy Adams (1767 -1848, szósty prezydent),
- Millard Fillmore (1800-1874, prezydent trzynasty),
- William Howard Taft (1857-1930, prezydent nr 27).
Do tej listy można dodać także Thomasa Jeffersona (1743-1826, trzeciego prezydenta), który miał poglądy bardzo zbliżone do unitarianizmu.
Ekspozycja w Muzeum Saturn będzie dostępna do zwiedzania do 7 kwietnia 2023 r.
Muzeum Saturn jest instytucją powstałą w 2009 r. Głównym przedmiotem jego działalności jest gromadzenie zabytków oraz wszelkich pamiątek materialnych i niematerialnych związanych z historią Czeladzi, w tym z przemysłem górniczym, który przez dziesiątki lat kształtował oblicze miasta, jak również badanie, dokumentowanie oraz popularyzacja dziejów miasta i regionu.
Muzeum mieści się w dwóch obiektach. Od początku istnienia jego siedzibą jest tzw. Pałac pod Filarami, wybudowany w latach 1924-25 jako willa dyrektora kopalni „Saturn”
W 2016 Muzeum wzbogaciło się o drugi budynek – odrestaurowaną elektrownię kopalni „Saturn”. Budynki elektrowni wybudowano w latach 1903-1908. Pod opieką administracyjną instytucji znajduje się także cmentarz żydowski w Czeladzi. Założony w początkach XX stulecia kirkut, to wspólna nekropolia dla wyznawców judaizmu z Czeladzi i Będzina.
Może Cię zainteresować:
Zajęcia edukacyjne w Pałacu Mieroszewskich w ramach Będzińskiej Akademii Małego Odkrywcy
Może Cię zainteresować:
